Các nhà tiên tri trong Kinh Thánh Cựu Ước là rất khó để chứng minh thông qua khảo cổ học. Họ thường không giữ các chức vụ triều đình, do đó họ không có nhiều lễ phục, tem và thư từ được bảo quản như các vị vua và hoàng tử. Họ không xây dựng thành phố. Thông thường, như được truyền lại trong câu chuyện Kinh thánh, các tầng lớp thống trị ghét họ—chính quyền sẵn sàng loại bỏ họ và bằng chứng của họ hơn. Và nhiều nhà tiên tri chỉ đơn giản là những nghề nghiệp khiêm tốn. Tuy nhiên, các văn bản Kinh thánh được bảo quản của họ vẫn tồn tại như một số tác phẩm quý giá nhất mà chúng ta có. Khảo cổ học đã xác minh nhiều nhân vật mà họ mô tả, cùng với các đánh giá chính xác về khu vực của họ. Nhưng ở cấp độ cá nhân, không có gì ngạc nhiên khi họ khó xác định hơn về mặt khảo cổ học.
Đó là trường hợp của Tiên tri Ê-li-sê ( trong bài viết sẽ viết là Elisha). Ông là một người nông dân trước khi được kêu gọi đi theo Tiên tri Ê-li ( trong bài viết sẽ viết là Elijah). Mặc dù chúng ta không có một cuốn sách cụ thể nào trong Kinh thánh do ông viết, nhưng chúng ta có một bản tường thuật chi tiết về ông trong sách Các Vua. Tuy nhiên, các chi tiết về cuộc đời của ông, như được mô tả trong Kinh thánh, đã được bổ sung một cách đáng chú ý thông qua khám phá khảo cổ học. Thậm chí người ta còn tìm thấy một hiện vật có thể mang tên ông.
Khoa học đang khám phá không chỉ những đoạn trích nhỏ của Kinh thánh mà còn là toàn bộ câu chuyện.
MỘT CUỘC KHAI QUẬT VÀ MỘT CÁI TÊN
Các cuộc khai quật tại thành phố Kinh thánh lớn Tel Rehov đã diễn ra trong 16 năm. Giám đốc của địa điểm, Giáo sư Amihai Mazar, đã dẫn dắt nhóm của mình thành công trong việc thực hiện một số khám phá quan trọng. Vào năm 2013, có một phát hiện đặc biệt khác.
Một vài mảnh gốm được phát hiện có chữ viết cổ bằng mực đỏ. Các mảnh gốm, cùng với lớp đất mà chúng được tìm thấy, có niên đại vào giữa thế kỷ thứ chín trước Công nguyên. Chữ viết Hebrew cổ đã bị hư hỏng, nhưng vẫn có thể được dịch gần như chắc chắn là tên "Elisha".
(Minh họa đồ gốm có tên Ê-li-sê)
Văn bản này thú vị vì một số lý do. Không chỉ tên này song song với nhà tiên tri trong Kinh thánh, nó còn có niên đại cùng thời kỳ mà ông đã sống. Và nó được tìm thấy ở một khu vực mà ông đã dành phần lớn thời gian của mình—ông được sinh ra chỉ cách đó bảy dặm tại một thị trấn tên là Abel-Meholah. Kinh thánh nói rằng Elisha đã dành rất nhiều thời gian ở khu vực này đến nỗi một cặp vợ chồng sống ở Shunem gần đó đã được truyền cảm hứng để xây một căn phòng trong nhà của họ cho ông (2 Các vua 4 ).
Thêm vào bằng chứng liên kết dòng chữ này với nhà tiên tri, một dòng chữ khắc tên “Nimshi” cũng được tìm thấy (cũng như một dòng chữ khắc tên Nimshi khác cách đó khoảng năm dặm). Elisha bảo một trong những môn đồ của mình đi và phong cho Giê-hu (Jehu), cháu trai của Nim-si (Nimshi), làm vua (II Các vua 9). Vì vậy, cái tên này có ý nghĩa đối với hồ sơ của Elisha. Sau đó, có một thực tế là, dựa trên kiến thức hiện tại, cái tên “Elisha” khá hiếm ở Israel cổ đại.
( Từ cuối đánh vần có tên Nimsi)
Bản thân ngôi nhà, bên trong có tên, khá thú vị. Nó có thiết kế hơi khác thường so với những ngôi nhà bình thường trong thời kỳ đó. Nó được chia thành hai cánh, với hai lối vào từ đường phố (trái ngược với một lối vào và một phòng trung tâm). Do đó, đây là một tòa nhà dễ tiếp cận hơn với công chúng. Hơn nữa, người ta tìm thấy những chiếc bình lớn, lớn hơn so với dự kiến để sử dụng trong gia đình. Có lẽ tòa nhà này đóng vai trò là một khu vực cộng đồng hơn—có thể là nơi tụ họp của các môn đồ của Elisha.
Tất nhiên, chúng ta vẫn chưa có đủ bằng chứng để khẳng định thẳng thừng rằng dòng chữ “Elisha” được viết bằng mực này ám chỉ đến nhà tiên tri. Tuy nhiên, bằng chứng này rất thuyết phục. Hy vọng những khám phá tiếp theo sẽ giúp làm sáng tỏ dòng chữ khắc đáng chú ý này.
(Một điểm đáng chú ý nữa: Gần Tel Rehov, người ta đã tìm thấy những tổ ong lâu đời nhất được xác định ở Cận Đông. Chúng có niên đại từ giữa thế kỷ thứ 10 đến đầu thế kỷ thứ 9 trước Công nguyên. Người ta đã tìm thấy ba mươi tổ ong còn nguyên vẹn, cùng với nhiều tổ ong bị hư hại khác. Ngày nay, loài ong được "nuôi" chỉ có thể tìm thấy ở Thổ Nhĩ Kỳ. Chúng có sản lượng mật ong cao hơn nhiều so với ong Israel và có khả năng đã được nhập khẩu vào Rehov. Những ghi chép cổ xưa cho thấy người Assyria đã nhập ong từ Thổ Nhĩ Kỳ.)
( Tổ ong cổ đại được trưng bày ở bảo tàng Israel)
SỰ KHỞI ĐẦU CỦA Ê-LI-SÊ
Như đã nêu ở trên, Elisha sinh ra ở Abel-Meholah (A-bên-Mê-hô-la) và lớn lên trở thành một người nông dân. Nhà tiên tri Elijah vào thời điểm đó đã phải chạy trốn, chịu sự đàn áp nặng nề từ Nữ hoàng độc ác Jezebel, vợ của Vua Ahab của Israel. Chúng ta phải dừng lại ở đây để thảo luận về một hiện vật khác.
Một con dấu hoàng gia lớn, phủ đầy họa tiết nước ngoài và ngoại giáo, đã được phát hiện từ một bộ sưu tập tư nhân (hiện được lưu giữ tại Bảo tàng Israel). Con dấu mang tên “Jezebel” (mặc dù thiếu chữ cái đầu tiên và dòng chữ “thuộc về”, có vẻ như là một phần của phần bị hỏng ). Mặc dù con dấu này không được phát hiện thông qua khai quật khoa học, nhưng không có lý do chính đáng nào để nghi ngờ tính xác thực của nó. Con dấu hoàng gia—hiển thị các thuộc tính, họa tiết và tên gọi đặc trưng của phụ nữ—gần như chắc chắn thuộc về người vợ khét tiếng này của Vua Ahab.
( Con dấu của Giê-sa-bên)
Mặc dù Elijah đang chạy trốn khỏi người phụ nữ quyền lực này, bản thân Jezebel sắp phải đối mặt với cái chết khủng khiếp. Tuy nhiên, trước tiên, Chúa đã an ủi Elijah, nói chuyện với ông từ Núi Sinai (1 Các Vua 19). Ông sẽ tìm và xức dầu cho Elisha của Abel-meholah để thay thế ông làm tiên tri. Và ông được an ủi khi biết rằng 7.000 người Israel vẫn trung thành với Chúa thật, thay vì đi theo tà giáo của Jezebel.
Elijah thấy Elisha đang cày ruộng sau một hàng dài bò. Ông tượng trưng ném áo choàng (áo choàng) của mình lên Elisha, người nhận ra ngay những gì đang diễn ra. Mong đợi sẽ lên đường ngay lập tức để thực hiện nhiệm vụ mới của mình, Elisha đã hỏi liệu ông có thể dành thời gian để tạm biệt mẹ và cha mình trước không. Elijah, sửng sốt trước sự phấn khích của Elisha, không có ý định vội vã rời đi cùng người đàn ông đó. Ông cho phép ông ta trở về với gia đình mình, nơi Elisha chuẩn bị một bữa tiệc thịnh soạn với nhiều con bò. Sau đó, ông đi theo Elijah (1 Các Vua 19:19-21).
ISRAEL THỜI KỲ Ê-LI-SÊ
Có một sự gián đoạn trong câu chuyện Kinh thánh trước khi Elisha xuất hiện trở lại. Trong thời gian này, vương quốc phía bắc Israel đã tham gia vào các trận chiến thành công chống lại Ben-Hadad của Syria. Vua Ahab đã bắt Ben-Hadad làm tù binh, nhưng lại vô lý thả ông ta đi, một hành động được tiên tri sẽ quay lại cắn Israel.
Sau đó, có vụ việc tại vườn nho của Naboth, nơi Ahab bị từ chối mua bất hợp pháp đất thừa kế của Naboth. Vợ của Ahab, Jezebel, đã đưa Naboth ra trước tòa án với cáo buộc sai trái là phạm thượng, và Naboth đã bị ném đá. Ahab chuyển đến để sở hữu vườn nho mới mua của mình - tại đó, Nhà tiên tri Elijah đã gặp ông và nguyền rủa gia đình ông đến một kết cục nhục nhã vì sự cai trị đẫm máu và tàn nhẫn của ông. Điều thú vị là bằng chứng về một vườn nho cổ đại tại Jezreel, nơi có vườn nho trong Kinh thánh của Naboth, đã được tìm thấy. Một thùng chứa rượu và điểm thu gom nước thải, cùng với nhiều chậu khác nhau, đã được phát hiện. Những di tích này rất khó xác định niên đại, nhưng dường như phù hợp với khoảng thời gian cho đến và bao gồm cả thời điểm Naboth có mặt tại hiện trường). Sau vụ việc với Naboth, Ahab đã bị giết trong một trận chiến với người Syria, và con trai ông là Ahaziah đã lên ngôi vua của Israel.
Trước khi chúng ta rời khỏi Vua Ahab, chúng ta phải đề cập đến thực tế là ông cũng đã được xác nhận bởi khảo cổ học. Kurkh Monolith—một tượng đài bằng đá thuộc về Vua Shalmaneser iii của Assyria—mô tả một trận chiến trong thời kỳ trị vì của vua Israel, gọi ông là “ Ahab người Israel ”.
(một tượng đài bằng đá thuộc về Vua Shalmaneser iii của Assyria nhắc đến vua A-háp)
Sau khi trị vì chỉ được hai năm, Vua Ahaziah độc ác đã ngã từ một bục cao và bị thương nặng. Trong khi tìm kiếm sự chữa lành từ vị thần Baalzebub của người Philistine, Ahaziah đã cử một số nhóm người đến để cưỡng bức đưa Elijah đến với mình. Họ đã thất bại, và 102 người của Ahaziah đã bị giết bởi lửa từ thiên đàng. Elijah đã tiên tri rằng Ahaziah sẽ không bao giờ rời khỏi giường của mình nữa (2 Các Vua 1). Ngay sau đó, nhà vua băng hà, và con trai ông là Jehoram lên ngôi thay thế (dễ bị nhầm lẫn với vua Judah vào thời điểm đó, người cũng có tên là Jehoram).
Nhà lãnh đạo Syria Ben-Hadad, cũng như chiến dịch của Vua Jehoram chống lại một người cai trị Moabite, sẽ xuất hiện ở phần sau của câu chuyện (cũng như trong các khám phá khảo cổ học). Tuy nhiên, trước tiên, Tiên tri Elisha xuất hiện trở lại.
CƠN GIÓ LỐC
Trong số “con trai của các tiên tri” thì ai cũng biết rằng Tiên tri Elijah sẽ không còn sống lâu nữa. Có ít nhất hai “trường phái” tiên tri cụ thể được mô tả ở đây, nơi Elijah đã đi thăm viếng (Bethel và Jericho). Trong khi khuyên người trợ lý Elisha của mình để ông tiếp tục cuộc hành trình một mình, Elisha đã từ chối. Hai người đàn ông đã đến Jordan, theo sau là 50 môn đồ tò mò. Nước sông Jordan đã rẽ ra một cách kỳ diệu cho Elijah và Elisha.
Biết rằng mình sẽ sớm rời đi, Elijah hỏi Elisha có yêu cầu cuối cùng nào không. Elisha đáp lại bằng cách xin gấp đôi phần Đức Thánh Linh mà Elijah có. Đây không phải là điều Elijah có thể ban cho, nhưng ông nói rằng nếu Elisha thấy ông rời đi, thì đó sẽ là dấu hiệu cho thấy yêu cầu của ông đã được chấp thuận.
Khi những người đàn ông tiếp tục cuộc hành trình, một cỗ xe rực lửa bất ngờ xuất hiện và cuốn Elijah lên trời, đưa ông lên trời bằng một cơn gió lốc.
“Cha tôi ơi, cha tôi ơi, xe của Y-sơ-ra-ên và các kỵ binh của nó!” Elisha, đã kêu lên (2 Các Vua 2:12). Elijah, giờ đã ra đi, có thể theo cách tương tự như những gì đã xảy ra với Enoch (Hê-nóc) (Sáng thế ký 5:24; cũng như Hebrews 11:5). Elisha nhặt chiếc áo choàng rơi của Elijah và quay trở lại theo con đường ông đã đến, nước sông Jordan một cách kỳ diệu lại một lần nữa chia đôi cho ông.
Bây giờ bắt đầu một giai đoạn mới, lần này dưới thời Tiên tri Elisha.
PHÉP LẠ CHỮA LÀNH NƯỚC VÀ VUA MÊ-SA
2 Các Vua 2 tiếp tục bằng cách mô tả một phép lạ được thực hiện gần như ngay lập tức thông qua Elisha. Một thành phố trong vùng Jericho , nơi Elisha đang ở, gặp vấn đề với nguồn nước kém, khiến đất đai trở nên cằn cỗi. Người dân địa phương bối rối nhìn Elisha đổ một thùng muối vào suối. “Ông đi đến nguồn nước, đổ muối xuống và nói: “Đức Giê-hô-va phán thế nầy: ‘Ta đã chữa lành nguồn nước nầy, nó sẽ không còn gây chết chóc hoặc làm cho đất không sinh hoa màu nữa.” Vậy, dòng nước đã được chữa lành cho đến ngày nay, theo lời của Elisha mà ông đã nói” (2 Các Vua 2:21-22). Jericho ngày nay, mặc dù được phân loại là một vùng khí hậu sa mạc nóng, vẫn nhận được lượng nước suối dồi dào, mà thành phố này phụ thuộc rất nhiều vào khả năng gieo trồng.
( cho đến ngày nay Giê-ri-cô vẫn là một ốc đảo xanh tươi giữa sa mạc)
Sau đó, Elisha quay trở lại trường học khác của các nhà tiên tri tại Bethel. Trên đường đi, ông đã gặp một đám đông gồm hàng chục thanh niên, những người bắt đầu chửi rủa ông. Elisha nguyền rủa những thanh thiếu niên đó, và ngay lập tức hai con gấu xuất hiện, tấn công 42 người trong số họ (câu 23-24). Một số người có thể tự hỏi làm thế nào mà gấu có thể đi lang thang khắp Israel. Trên thực tế, gấu vẫn sống ở khu vực Levant rộng lớn cho đến ngày nay (mặc dù việc nhìn thấy chúng cực kỳ hiếm, do nạn săn trộm và mất môi trường sống; người ta tin rằng chúng đã tuyệt chủng ở Israel). Được gọi là gấu nâu Syria, chúng là loài nhỏ nhất trong họ gấu nâu, nhưng vẫn có thể nặng tới 250 kg (550 pound).
( Gấu nâu Syria tại vườn thú Kinh Thánh tại Giê-ru-sa-lem)
Vào thời điểm này, Vua Jehoram của Israel đang tự hỏi phải làm gì với một vị vua nổi loạn của Moab (Mô-áp), tên là Mesha (Mê-sa). Vua Mesha đã cống nạp cho Israel, nhưng sau cái chết của Ahab, đã nổi loạn (2 Các Vua 1:1; 3:4-5). Một khám phá đáng kinh ngạc của người Moab tương tự như câu chuyện này—theo quan điểm của Vua Mesha. Một viên đá chiến thắng màu đen, được gọi là Bia Mesha, có niên đại vào khoảng thời gian này được thảo luận trong 2 Các Vua, đã được phát hiện. Nó kỷ niệm một cuộc nổi loạn chống lại người Israel. Nó tương tự như một số chi tiết trong Kinh thánh, bao gồm cả việc đề cập đến Vua Mesha của Moab, Vua Omri của Israel, vị thần Chemosh của Moab và Đức Chúa Trời của Israel YHWH . Nó cũng xác nhận bộ tộc Gad sống ở Ataroth, nơi trước đây do người Moab chiếm đóng (tương tự như trong Dân số ký 32:34 và Joshua 13).
( Bia đá được tìm thấy mang tên Mê-sa)
Vua Jehoram, bản thân là một nhà cai trị độc ác, đã quyết định trừng phạt người Moab vì cuộc nổi loạn này. Ông đã nhận được sự giúp đỡ của Vua Jehoshaphat của Judah cũng như vua Edom. Sau một tuần hành quân, đội quân khổng lồ đã hết nước. Lo sợ bị hủy diệt bởi tay người Moab, Vua Jehoshaphat (Giô-sa-phát) đã khẩn trương tìm một nhà tiên tri thực sự để nói chuyện với Chúa thay cho họ. Elisha đã được tìm thấy giữa những người đàn ông và được đưa ra trước. Ông tuyên bố rằng nhiệm vụ sẽ bị hủy diệt nếu không có sự hiện diện của Vua Jehoshaphat công chính. Ông chỉ thị cho những người đàn ông đào hố dưới đất và tiên tri rằng người Moab sẽ bị đánh bại.
Đến sáng hôm sau, các hố đã đầy nước cứu mạng. Tuy nhiên, đối với quân đội Moabite ở đằng xa, nó có vẻ như là máu. Nghĩ rằng quân đội Israel, Judah và Edom đã quay sang chống lại nhau, quân Moabites đã lao vào trại địch. Họ ngạc nhiên khi thấy liên minh hoàn toàn nguyên vẹn có mặt và sẵn sàng chiến đấu. Quân Moabites đã bị đánh bại hoàn toàn.
Trốn vào một thành phố, vua Mê-sa đã mang theo đứa con trai cả của mình và thực hiện một hành động khủng khiếp: “Khi ấy, vua Mô-áp liền bắt con trai đầu lòng, là người sẽ lên ngai kế vị mình, dâng làm tế lễ thiêu trên vách thành. Người Y-sơ-ra-ên cảm thấy quá kinh khiếp, nên họ rút lui và trở về xứ mình.” (2 Các Vua 3:27).
NHỮNG CHUYẾN ĐI CỦA Ê-LI-SÊ VÀ NHỮNG PHÉP LẠ CỦA ÔNG
Sau sự kiện ở Moab, Elisha tiếp tục đi khắp Israel. Ông gặp vợ của một trong những người con trai của các tiên tri, người chồng đã chết. Người phụ nữ này đang sống trong cảnh nghèo đói cùng cực với hai đứa con trai của mình, những đứa sắp bị chủ nợ của bà bắt đi. Bà chỉ có một bình dầu ô liu nhỏ. Elisha khuyên người phụ nữ thu thập càng nhiều bình càng tốt và bắt đầu đổ dầu vào đó. Thật kỳ diệu, mọi bình đều đầy. Người phụ nữ đã có thể bán dầu và trả hết nợ (2 Các Vua 4:1-7).
Một người phụ nữ khác, sống ở Shunem, nhận thấy nhà tiên tri thường xuyên đi qua khu vực này. Nhận ra ông là người của Chúa, bà và chồng đã chuẩn bị một căn phòng nhỏ để ông ở lại và nghỉ ngơi giữa các chuyến đi. Để cảm ơn những gì người phụ nữ lớn tuổi không con này đã làm, Elisha đã tiên tri rằng bà và chồng sẽ sớm có một đứa con. Sau nhiều năm trôi qua, đứa con đang lớn của họ đang ở bên ngoài làm việc dưới cái nóng với cha mình khi bắt đầu cảm thấy không khỏe. Sau khi được đưa vào trong, cậu bé đã chết trong vòng tay của mẹ mình. Bà vội vã đi tìm Elisha và đưa cậu bé về nhà mình, nơi ông cầu nguyện và bắt đầu một quy trình hồi sức. Ngay lập tức, cậu bé đã được sống lại (các câu 8-37).
Phép lạ tiếp theo được mô tả đã được thực hiện tại Gilgal (Ghinh-Ghanh), nơi các con trai của các tiên tri đang chuẩn bị một bữa ăn. Thật không may, một người trong nhóm đã vô tình nhặt được một vật có độc đã được cắt nhỏ vào trong súp. Elisha đã ném một ít bột vào nồi, và chất độc đã được loại bỏ ngay lập tức (các câu 38-41). Một người đàn ông khác mang đến một lượng bánh mì và ngô vừa phải, Elisha đã ra lệnh phân phát cho 100 người tham dự. Thật kỳ diệu, có đủ để chia đều cho mọi người, với phần còn lại để dành (các câu 42-44).
Phép lạ tiếp theo liên quan đến viên chỉ huy quân đội Syria, Naaman. Naaman đã mắc bệnh phong. Người hầu của vợ ông, một cô gái trẻ người Israel, đã khuyên ông nên đi gặp nhà tiên tri. Naaman đã đến gặp Elisha, người đã cử người hầu của mình là Gehazi đến để hướng dẫn ông rửa bảy lần ở Sông Jordan. Sau khi ban đầu từ chối tuân theo lệnh bất thường này, Naaman đã rửa ở sông và ngạc nhiên khi thấy bệnh phong của mình được chữa lành ngay lập tức (2 Kings 5).
Vào một thời điểm khác, các học trò của Elisha đã yêu cầu được phép xây dựng một nơi ở mới. Trong khi chặt cây để xây dựng công trình, một lưỡi rìu bay ra khỏi cán và rơi xuống Sông Jordan. Điều này đặc biệt đáng lo ngại vì đó là một công cụ được mượn và có lẽ khá đắt. Elisha ném một cành cây xuống nước, và trước sự kinh ngạc của các học trò, lưỡi rìu sắt bắt đầu nổi (2 Kings 6:1-7).
CHIẾN TRANH VỚI SYRIA
Khoảng năm 850 trước Công nguyên , vua Syria bắt đầu cố gắng dàn dựng các cuộc tấn công chống lại Israel. Nhưng người Israel luôn biết được kế hoạch của ông mỗi lần ông bí mật cử quân ra. Nhà vua chắc chắn rằng một trong những người lính của mình đang âm mưu với kẻ thù—cho đến khi họ nói với ông rằng Tiên tri Elisha đang tiên tri với vua Israel về nơi Syria sắp tấn công. Sau đó, nhà vua đã phái một đội quân Syria lớn đến thành phố Dothan của Israel để bắt giữ nhà tiên tri.
(Dothan ngày nay )
Một buổi sáng, một trong những người hầu của Elisha nhận thấy đội quân khổng lồ đang bao quanh thành phố. Anh ta sợ hãi kêu lên với chủ nhân của mình. Elisha trả lời, "Đừng sợ: vì những người ở với chúng ta đông hơn những người ở với chúng" (2 Kings 6:16). Ông cầu nguyện rằng người hầu của mình sẽ có khả năng nhìn thấy thế giới tâm linh xung quanh mình—và đôi mắt của người hầu mở to khi anh ta nhìn thấy các đội quân xe ngựa thiên thần rực lửa bao quanh họ để bảo vệ họ.
Elisha cầu nguyện rằng Chúa sẽ làm mù mắt người Syria. Sau khi Người làm vậy, nhà tiên tri dẫn quân đội vào Samaria trước mặt vua Israel. Khi đã ở Samaria, mắt của người Syria đã mở ra, và họ nhận ra rằng họ đã trở thành tù nhân. Elisha khuyên vua Israel chuẩn bị lương thực cho những người đàn ông và cho phép họ trở về Syria. Những nhóm người này không bao giờ trở về Israel.
Vua Syria Ben-Hadad sau đó tập hợp một nhóm người khác và bao vây Samaria. Nạn đói xảy ra quá lớn đến nỗi phân động vật được bán với giá cao để làm thức ăn và người dân thậm chí còn dùng đến việc ăn thịt trẻ em (câu 24-29). Israel đã phải trả giá đắt cho tội lỗi của Ahab khi để cho tên Ben-Hadad độc ác được tự do trong các trận chiến trước đó của họ.
Tuy nhiên, cuộc bao vây này sẽ không đánh bại được Israel. Elisha đã tiên tri rằng lương thực sắp trở nên quá dồi dào ở Israel đến mức nó sẽ được bán với giá gần như không có gì. Ngày hôm sau, người ta phát hiện ra rằng người Syria đã bỏ chạy khỏi lều trại của họ, tưởng tượng rằng họ nghe thấy tiếng quân đội Ai Cập và Hittite đang tiến đến. Lượng lương thực dồi dào mà họ để lại đã bị những người Israel đang đói khát cướp mất.
Vua Ben-Hadad của Syria đã được chứng thực bởi khảo cổ học. Ông được nhắc đến trên Bia đá Melqart. Ngoài ra, một số vị vua Syria mang tên Ben-Hadad (Bar-Hadad, trong tiếng Aramean bản địa). Tên này có nghĩa là "Con trai của Hadad"—Hadad là một vị thần ngoại giáo.
Sau cuộc bao vây, Ben-Hadad ngã bệnh. Tin tức đến tai vua rằng Elisha đang ở Damascus. Vua sai người trợ lý của mình là Hazael đến gặp Elisha và hỏi xem ông có hồi phục không. Hazael gặp Elisha, mang theo 40 con lạc đà làm quà tặng. Elisha thông báo với ông rằng Ben-Hadad sẽ hồi phục, nhưng ông cũng sẽ sớm chết. Hazael bối rối khi Elisha bắt đầu khóc. “Ha-xa-ên hỏi: “Tại sao chúa tôi khóc?” Ê-li-sê đáp: “Vì ta biết ngươi sẽ gây thảm họa cho dân Y-sơ-ra-ên. Ngươi sẽ phóng hỏa các thành trì kiên cố của họ, dùng gươm giết các thanh niên, chà nát trẻ con, và mổ bụng đàn bà có thai.” (2 Các Vua 8:12).
Elisha thông báo với Hazael rằng ông sẽ trở thành vua mới của Syria. Hazael trở về với chủ của mình, và ngày hôm sau đã giết chết ông, sau đó ông tự mình lên ngôi.
Hazael cũng đã được xác minh thông qua khảo cổ học. Ông được nhắc đến trong một số dòng chữ khắc. Các dòng chữ khắc của Shalmaneser iii gọi ông là "Hazael của Damascus". Bia đá Zakkur thế kỷ thứ tám trước Công nguyên đề cập đến ông, cũng như nhiều loại ngà voi và thiết bị cưỡi ngựa khác.
XỨC DẦU CHO GIÊ-HU VÀ SỰ SỤP ĐỔ CỦA TRIỀU ĐẠI A-HÁP
Hazael đã phái quân đội của mình đến Ramoth-gilead để chiến đấu với Vua Jehoram của Israel (người đã tham gia vào chiến thắng trước Vua Mesha của Moab). Người vội vã đến giúp đỡ Jehoram là Vua Ahaziah của Judah. Hai vị vua này đã cùng nhau chống lại quân đội Syria—một cuộc chiến sẽ dẫn đến sự diệt vong của họ.
Trận chiến bất hạnh này, được đề cập trong 2 Kings 8:28 đến 2 Kings 9:28, cũng được ghi lại trên một hiện vật được gọi là Tel Dan Stele. Đây là một phiến đá chiến thắng bị hư hỏng để kỷ niệm chiến thắng của vua Syria; cụ thể là trong trận chiến này. Một phần của dòng chữ bị hỏng ghi rằng:
Tôi cũng giết hai vua hùng mạnh, có hai ngàn cỗ xe và hai ngàn kỵ binh. Tôi cũng giết Giê-hô-ram, con trai A-háp, vua Y-sơ-ra-ên, và tôi cũng giết A-hát-gia, con trai Giô-ram, vua Nhà Đa-vít. Tôi cũng đặt …
Các vua Jehoram và Ahaziah đã bị giết trong hoặc ngay sau trận chiến này. Tuy nhiên, hoàn cảnh cái chết của họ không đơn giản như vị vua Syria khoe khoang đã ghi trên bia mộ của mình.
( Bia đá tel Dan)
Chúa đã nguyền rủa gia đình Ahab vì di sản độc ác, áp bức của họ, và một vị vua mới sẽ được xức dầu để mang lại công lý cho Israel. Jehoram đã bị thương trong trận chiến chống lại Hazael và đã trở về Jezreel để hồi phục. Vua Ahaziah đã đến đó cùng ông. Vào thời điểm này, Elisha đã cử một trong những người con trai của các nhà tiên tri đến chiến trường tại Ramoth-gilead để xức dầu cho Jehu, con trai của Jehoshaphat, con trai của Nimshi , làm vua. Như đã mô tả ở trên, người ta đã tìm thấy những dòng chữ “Nimshi” không xa dòng chữ “Elisha”.
Người học trò của Elisha đã xức dầu cho Jehu làm vua và giao cho ông nhiệm vụ tiêu diệt gia đình Ahab để trả thù cho máu của những người công chính đã bị sát hại. Những người của Jehu ngay lập tức ủng hộ hết mình trước vị vua mới, người đã lập tức rời đi Jezreel. Tại đó, ông đã gặp và giết chết Vua Jehoram đang hồi phục, cùng với Vua Ahaziah của Judah (cũng là họ hàng của Ahab). Xác của Jehoram bị ném vào cánh đồng của Naboth. Sau đó, Jehu tìm thấy Jezebel và ném bà ra khỏi cửa sổ, nơi bà bị giẫm đạp. Đúng như Elijah đã tiên tri, những con chó đã ăn thịt cơ thể bị đánh đập của bà, chỉ để lại hộp sọ, bàn tay và bàn chân. Sau đó, Jehu bắt đầu xử lý cùng với các thành viên khác trong gia đình Ahab.
Vua Jehu được chứng thực về mặt khảo cổ học. Ông được nhắc đến trên một dòng chữ khắc trên một trong những bức tường của Assur (có niên đại từ thời Shalmaneser iii ) là "Jehu, con trai [người kế vị] của Omri." Ông cũng được nhắc đến theo cách tương tự trên Tượng Kurba'il. Một hiện vật nổi tiếng khác mô tả Jehu là Black Obelisk, kỷ niệm chiến thắng của Shalmaneser iii . Cùng với một mô tả có thể có về Vua Jehu đang quỳ gối, dòng chữ khắc nêu chi tiết về cống phẩm do Vua Jehu dâng tặng.
Jehu cũng bắt đầu một cuộc thanh trừng lớn về việc thờ ngẫu tượng ở Israel. Các thầy tế lễ ngoại giáo bị tàn sát và các vật phẩm thờ cúng bị đập vỡ. Trong số các hoạt động phá hủy có một điều khá bất thường: " Họ đập vỡ trụ thờ thần Ba-anh và phá hủy đền thờ Ba-anh, biến thành một nhà xí cho đến ngày nay." (2 Kings 10:27). Jehu đã lắp đặt một nhà vệ sinh trong đền thờ Baal. Hoạt động này đã được khảo cổ học chứng minh lần đầu tiên vào năm ngoái. Người ta đã tìm thấy một bệ ngồi bồn cầu được lắp đặt trong một căn phòng ngoại giáo bị ô uế tại Tel Lachish . Mặc dù việc phá hủy và lắp đặt Lachish có niên đại sau đó (khoảng thời gian cải cách của Vua Hezekiah), nhưng khám phá này chắc chắn cho thấy một tiền lệ cho hành động mang tính biểu tượng này.
Vua Jehu đã có một khởi đầu tuyệt vời trong vai trò lãnh đạo Israel. Tuy nhiên, không lâu sau đó, ông cũng gia nhập hàng ngũ các vị vua Israel trước (và sau) ông khi chuyển sang thờ thần tượng. Kết quả là, Vua Hazael của Syria đã thành công trong việc gây ra sự tàn phá trên khắp Israel. Sau khi Jehu qua đời, con trai ông là Jehoahaz đã lên ngôi thay thế ông.
CÁI CHẾT CỦA GIÔ-ÁCH, GIÔ-A-CHA VÀ Ê-LI-SÊ
Vua Jehoahaz tiếp tục truyền thống hoàng gia Israel về sự bất tuân với Chúa. Kết quả là, ông đã phải chịu đau khổ một cách khắc nghiệt dưới bàn tay của Vua Hazael của Syria và con trai của Hazael, Ben-Hadad. Ben-Hadad thứ hai này cũng đã được chứng thực về mặt khảo cổ học. Giống như cha mình, ông được nhắc đến trên Bia đá Zakkur. Và cũng có một tài liệu tham khảo khác có thể có về ông trên một dòng chữ khắc của người Assyria.
Israel bị tấn công là quá sức chịu đựng của Jehoahaz. Thật kỳ lạ, ông đã cầu xin Chúa giúp đỡ, và lời cầu xin của ông đã được đáp lại. Sự cứu trợ đã được trao cho những người Israel bị áp bức. Đến thời điểm này, tất cả những gì Jehoahaz còn lại là 50 kỵ binh, 10 cỗ xe và 10.000 bộ binh (2 Kings 13:1-9).
Jehoahaz qua đời, và con trai ông là Joash lên ngôi thay thế. Giống như tất cả những người cai trị khác của vương quốc Israel phía bắc, ông cũng là một vị vua nổi loạn. Ông cũng được chứng thực về mặt khảo cổ học. Bia đá Adad-Nirari iii đề cập đến ông là "Joash xứ Samaria" và mô tả ông đã cống nạp cho vua Assyria.
Mặc dù Joash nổi loạn chống lại Chúa, nhưng vẫn có ít nhất một điểm sáng trong sự cai trị của ông. Vào thời điểm này—khoảng năm 800 TCN —Elisê già đã ngã bệnh và hấp hối. Joash đến thăm ông và đọc cho ông nghe chính những lời mà Elisha đã dùng khi Tiên tri Elijah bị cuốn đi trong cơn lốc: “Lạy cha tôi, cha tôi, xe của Israel và các kỵ binh của nó” (2 Các Vua 13:14; KJV ). Elisha hướng dẫn nhà vua cầm cung và bắn một mũi tên ra ngoài cửa sổ. Elisha tuyên bố rằng mũi tên này tượng trưng cho sự giải cứu của Chúa khỏi sự áp bức của người Syria. Sau đó, Elisha bảo Joash đập một nắm mũi tên xuống đất. Ông đã làm như vậy ba lần. Elisha nói với nhà vua rằng điều này sẽ tượng trưng cho số lần Joash sẽ đánh người Syria (các câu 15-20, 25).
Sau đó, Tiên tri Elisha qua đời. Như vậy là kết thúc công trình của một trong những người đàn ông vĩ đại thực sự của Chúa để đi trên Trái đất. Nhưng một phép lạ nữa sẽ được thực hiện thông qua Elisha.
Vào một thời điểm nào đó trong vòng một năm sau khi ông mất, các toán quân Moabite bắt đầu xâm lược Israel. Cùng lúc đó, một nhóm người Israel đang bận chôn một xác chết. Nhận thấy một toán quân cướp bóc ở đằng xa, những người Israel vội vã ném xác chết vào trong mộ và chạy trốn để bảo toàn mạng sống. Xác chết nằm trên những bộ xương của Elisha. Ngay lập tức, người chết lảo đảo sống lại và đứng dậy. Hãy tưởng tượng những gì đã chạy qua tâm trí ông khi ông tỉnh lại!
Ê-LI-SÊ - NHÀ TIÊN TRI VĨ ĐẠI TRONG THỜI KỲ CỰU ƯỚC.
Như vậy là kết thúc câu chuyện về Tiên tri Elisha. Nhưng đó không chỉ là một câu chuyện. Đó là lịch sử. Tên của ít nhất 11 nhân vật trong Kinh thánh xuất hiện trong và xung quanh cuộc đời của Elisha đã được phát hiện. Những nhân vật này bao gồm các vị vua Israel Omri, Ahab, Jehu và Joash; kẻ thù Syria Ben-Hadad, Hazael và Ben-Hadad ( ii ), cùng với kẻ thù Moabite Mesha. Tên của Jezebel đã được tìm thấy trên thị trường đồ cổ, nhưng nó vẫn đảm bảo được khám phá trong bối cảnh khảo cổ học để nói với thẩm quyền hoàn toàn. Tên của Nimshi và tất nhiên, tên của Elisha đã được tiết lộ thông qua khảo cổ học, với bằng chứng thuyết phục—nhưng vẫn cần phải xác nhận thêm để xóa bỏ mọi nghi ngờ rằng những dòng chữ này đề cập đến những cá nhân khác có cùng tên.
Tuy nhiên, bên cạnh những cái tên, câu chuyện xoay quanh cuộc đời của Elisha đã mô tả chính xác ngoại giao khu vực, các trận chiến và địa điểm của thời kỳ đó. Điều này không phải là bất thường, như chúng ta đã đề cập trong loạt bài này. Trong nhiều năm nay, khảo cổ học không chỉ xác nhận những đoạn trích trong Kinh thánh, mà còn bổ sung vào toàn bộ câu chuyện. Đó là trường hợp của người nông dân khiêm nhường trở thành nhà tiên tri và cha của Israel—“cỗ xe của Israel và những người cưỡi ngựa của nó”—Elisha.
Mục vụ Do Thái.
Comments